Ölçüler
Ölçü, bir şiirdeki hece, kelime veya mısra sayısına göre belirlenen düzenlerdir. Türk şiirinde en sık kullanılan ölçüler şunlardır:
- Sekiz heceli ölçü: “dört dörtlük”
- On heceli ölçü: “beşli mani”
- Onbir heceli ölçü: “koşma”
- Oniki heceli ölçü: “divan”
Örnek:
Dört dörtlük şiirler yazmak kolay
Herkes yapabilir bu işi çabucak
Ama mani yazmak biraz zordur
Beş heceli dizelerle uğraşmak
Koşma ise daha bir zordur
On bir heceyle uyak aramak
Divan ölçüsü ise bambaşkadır
On iki heceyle yazmak gerekir burada
Uyak
Uyak, şiirdeki mısraların sonuna yerleştirilen benzer veya aynı seslerdir. Türk şiirinde en sık kullanılan uyak düzenleri şunlardır:
- a-a: “yolculuk – hasretlik”
- a-b-a-b: “sevda – yarın – özlem – bahar”
- a-a-b-b: “gönül – özlem – derd-i – elemi”
- a-b-b-a: “dert – keder – acı – derman”
Örnek:
Yıldızlar parlarken gökyüzünde
Ben seni düşündüm yine
Hasretlik çöktü yine yüreğime
Seni özledim, gözlerin gözlerimde
Nazım Biçimleri
Nazım biçimi, şiirin düzenlenme şeklidir. Türk şiirinde en sık kullanılan nazım biçimleri şunlardır:
- Kaside: 4+4+4+4 mısralı, genellikle övgü amaçlı
- Gazel: 5-15 beyit arasında, aşk, sevgi ve güzellik konulu
- Rubaî: 4 mısralı, a-a-b-a uyak düzeni, genellikle öğüt verici veya düşündürücü
- Mesnevi: 6+6 mısralı beyitlerden oluşan, öykü anlatımı için kullanılan
Söz Sanatları
Söz sanatları, dilin estetik ve anlamlı kullanımıdır. Türk şiirinde en sık kullanılan söz sanatları şunlardır:
- Mecaz: Gerçek anlamından farklı bir anlam yüklemek, örneğin “göz yaşı dökmek”
- Teşbih: Benzetme yapmak, örneğin “gözleri yıldız gibi parlıyor”
- Telmih: İma etmek, dolaylı bir anlatım kullanmak, örneğin “o gelince güneş doğar”
- İstiare: Bir şeyi başka bir şeyle anlatmak, örneğin “gözleri deniz mavisi”
Örnek:
Sen bir gülüşünle baharın habercisisin
Gözlerin deniz gibi berrak, kalbin saf
Sevgin ışık saçıyor etrafa, güneş gibisin
Güneşin doğduğu yerde sensin, her şeyi aydınlatan
Örnek:
Gözlerin yıldız gibi parlıyor
Yüzün ay gibi güzel, nur saçıyor
Kalbim sana aşık, tek dileğim seni kazanmak
Seni sevmekten başka hiçbir şey istemiyorum
